Sosyal bir varlık olarak insanın, algı ve davranışlarını oluştururken dış ortamdan etkilenmemesi imkânsızdır. Bu nedenle insanların karakter özellikleri merkezde olsa da algıları değişikliğe uğramaktadır. Bu algı değişikliğine dair pek çok deneysel çalışma mevcuttur. Bunlardan biri ise Halo ve Horn etkisidir.
Halo ve Horn Etkisi Nedir?
“Halo etkisi” ve “Horn etkisi” terimleri, bireylerin başkalarını değerlendirirken bir özellik veya davranışa dayalı olarak genelleme yaptıkları bilişsel yanılgıları tanımlar. Halo etkisi, bir kişinin olumlu bir özelliğe sahip olması durumunda, bu özelliğin diğer alanlardaki yargılarımızı da olumlu yönde etkilemesini ifade eder. Yani, kişinin olumlu bir özelliğinden dolayı onunla ilgili genel bir olumlu düşünceye sahip olmak anlamına gelir. Örneğin, dış görünüşü iyi olan bir insanın bu özelliği nedeniyle daha zeki veya daha başarılı olduğunu düşünmek Halo etkisine bir örnektir. Diğer özelliklerine veya yeteneklerine bakılmaksızın değerlendirme yaparak kişinin genel olarak pozitif bir izlenim yaratmasına odaklanılır.
Halo terimi, Yunancada güneşi veya ayı çevreleyen bir ışık halkası anlamına gelen “halo” kelimesinden gelmektedir. Aynı zamanda, kutsal bir kişinin başının üzerine veya çevresine yerleştirilen bir ışık çemberini ifade eden dini bir kavram olarak da kabul edilir. Orta Çağ ve Rönesans döneminde birçok tabloda kullanılan Halo ışığı, tabloları gözlemleyen katılımcılarda olumlu yargılar oluşmasına yol açmıştır.
Horn etkisi, olumlu bir izlenimin olumlu algılara yol açtığı Halo etkisinin tam tersidir. “Boynuz etkisi” veya “Ters Halo etkisi” olarak da bilinir. Bir kişinin olumsuz bir özelliğe sahip olması durumunda, bu özelliklerin olumlu özellikleri gölgede bırakarak, ön yargılı değerlendirmelere yol açmasını ifade eder. Örneğin, fiziksel olarak kilolu birinin aynı zamanda tembel olduğunu düşünmek bir horn etkisi örneğidir.
Halo etkisi ve Horn etkisi, insanların diğer insanları hızlı ve etkili bir şekilde değerlendirmek için kullandıkları basit bilişsel stratejilerdir. Bu etkiler, kişisel ön yargılar, stereotipler ve yanlış değerlendirmeler gibi bazı sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, objektif bir değerlendirme yapmak için farkındalık geliştirmek ve ön yargılardan kaçınmak önemlidir.
Zeynep Durdağı | Psikolog
Referanslar
- Noor, N., Beram, S., Yuet, F. K. C., Gengatharan, K., & Rasidi, M. S. M. (2023). Bias, Halo Effect and Horn Effect: A Systematic Literature Review. International Journal of Academic Research in Business & Social Sciences, 13(3), 1116 – 1140.
- Kartal, Bilal. “Sosyal Çevre ve Davranış Bağlamında Halo ve Horn Etkisi ve Ters Yönlü Bir Algı Yönetimi Denemesi / Halo and Horn Effects in the Context of Social Environment and Behavior and a Reverse Perception Management Experiment”. Gifad: Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi / The Journal of Gumushane University Faculty of Theology, 12/23 (Ocak/January 2023/1): 115-129
- Perera, A., 2023. Halo Effect In Psychology: Definition And Examples. 19 Temmuz 2023 tarihinde https://www.simplypsychology.org/halo-effect.html#The-Reverse-Halo-Effect adresinden erişildi.