Zeka, genel olarak mantık, öz farkındalık, anlama, iletişim, öğrenme, duygusal bilgi, hafıza, planlama, yaratıcılık ve problem çözme kapasitesini kapsar. Daha önceleri, zekanın asıl belirleyicisi IQ olarak görülse de son zamanlarda EQ yani duygusal zeka üzerine çok sayıda araştırma yapılmış ve bu iki farklı zeka türü birlikte tartışılmaya başlanmıştır.
IQ Nedir?
IQ (Intelligence Quotient): Standardizasyonu yapılmış zeka testlerinden alınan zeka skorudur. Zeka testlerinin alt testlerinde matematik becerisi, dil yeteneği, hafıza, mantık yeteneği ve bilgi işleme hızı yer alır ve bu skorlar genel IQ skorunda toplanır.
EQ (Duygusal Zeka) Nedir?
EQ (Emotional Quotient): Bir insanın duygusal zekasının seviyesini gösterir. Duygusal zeka, bir insanın duyguları anlama, kontrol etme, değerlendirme ve ifade etme kapasitesidir.
EQ ve IQ Arasındaki Farklar:
- IQ skoru yüksek olan bireyler ‘bilgiyi’ öğrenme, anlama ve uygulama konusunda daha yetenekliyken EQ’su yüksek olan bireyler ‘duyguları’ anlama, ifade etme ve değerlendirmede daha yeteneklidirler.
- IQ skoru Stanford Binet, WISC-R gibi standart testlerle matematiksel olarak kolayca hesaplanabilirken EQ seviyesini ölçmek için böyle standart bir test mevcut olmadığından EQ seviyesini ölçmek çok daha zordur.
- IQ skoru beynin her iki lobunu da içinde barındırmasına rağmen daha çok beynin sol lobunun aktifliği anlamına gelirken EQ seviyesi daha çok beynin sağ lobunun aktif olduğunu gösterir.
- IQ çevresel etmenlerden etkilense de çoğunlukla kalıtsaldır, genlerle bireylere aktarılır; EQ çevreseldir ve dış faktörlerin iyileştirilmesiyle geliştirilmesi daha mümkündür.
- IQ skoru yüksek olan bireyler daha çok zorlayıcı görevleri, konuları analiz etmeyi ve ilişkilendirmeyi, araştırma ve geliştirmeyi içeren mesleklerde yoğunlaşırken EQ skoru yüksek olan bireyler liderlik, takım çalışması, iş birliği, dayanışma, girişimcilik ve başarılı ilişkileri içeren mesleklerde yoğunlaşırlar.
- İş dünyasında işe alınmak için IQ skoru daha önemliyken, işe alındıktan sonra terfi ettirilmek için EQ seviyesi daha önemlidir.
- Bir birey zeki ama başarısız olabilir, bunun sebebi yüksek IQ seviyesine sahip olmasına rağmen EQ seviyesinin düşük olmasıdır, yeterli donanıma sahip olmasına rağmen çevresiyle etkili bir iletişim kuramaz. Bunun tersi de mümkündür, bir birey zeki olmayıp başarılı olabilir, bunun sebebi de EQ seviyesinin yüksek olmasıdır. Eğer birey her iki skoru da yüksek olmasına rağmen başarısız ise, o bireyin ruhsal dengesinde bazı sorunların olduğu söylenebilir.
- Yüksek IQ skoru akademik başarı için önemliyken yüksek EQ hayat başarısı için önemlidir. Yüksek zeka, her zaman başarılı bir hayat anlamına gelmez ve tek başına yeterli değildir. Bazı psikologlar, IQ seviyesinin başarıya olan etkisinin yaklaşık olarak %10 olduğunu belirtirken EQ seviyesinin %90 olduğunu belirtiyorlar (Bressert, 2007). Duygular, insanlar için temel güdülenme aracıdır.
- IQ seviyesi yüksek olan bireyler, bu yeteneklerini kötüye kullanmayı düşünmezken EQ seviyesi yüksek olan bireyler, bunu kötüye kullanabilirler. Bunu duygusal zekanın karanlık tarafı olarak adlandırabiliriz. İnsanların duygularını anlayıp onları kendi çıkarları doğrultusunda manipule edebilirler. Örneğin Hitler duygusal zekası yüksek bir liderdir ve felaketlere yol açmıştır.
- IQ ve EQ farklı faktörleri ifade etse de son yapılan araştırmalara düşünceler ve duygular birbirlerine bağlıdır. Diğer bireylerle anlamlı olmayacak ilişkiler kurmadan karmaşık analizler yapmak tehlikeli olabileceği gibi mantıklı çıkarımlar yapmadan sadece duyguları gözetmek de gereksizdir.