4-6 yaş, çocuk psikolojisinde ve gelişiminde kritik bir yaştır. Çocuğun dünyayı daha iyi tanımaya başladığı, algısının oldukça geliştiği, çok fazla soru sorduğu, öz bakımını yapmaya başladığı, dili etkili kullanmaya başladığı ve ilk defa sorumluluk aldığı dönemdir. Okula başlama dönemi olduğu için ebeveynler tarafından en zorlu dönemlerden biri olarak tanımlanır.
Fallik Dönem
Freud’a göre 4-6 yaş dönemi psikoseksüel dönemlerden fallik dönem içerisinde yer almaktadır. Bu dönemde çocuk ilk defa cinsiyetini fark eder ve cinsiyet ile kimlik ayrımı yapar. Bunu yaparken sosyal rolleri de öğrenir. Oedipus kompleksi ve elektra kompleksi (Carl Jung) bu dönemde ortaya çıkar. Oedipus kompleksi‘nde erkek çocuğun annesine olan aşkından ötürü babasını kendisine rakip görmesi, bu nedenle de babasını kıskanması görülmektedir. Elektra kompleksine göre ise, kız çocuğu babaya olan hayranlığı ve aşkı dolayısıyla annesinin babasıyla olan ilişkisini ve annesini kıskanır.
Girişkenliğe Karşı Suçluluk
Psikososyal kişilik gelişimini sekiz döneme ayıran Erik Erikson’a göre ise 4-6 yaş, girişkenlik ve suçluluk evresine denk gelir. Ebeveynler çocuğun istediği gibi oynamasına izin vermelidir. Çocuğun girişimleri desteklenmeli, soruları ilgi ile cevaplanmalı, kendi kararlarına dayalı anlamlı seçimler yapabilmelerine olanak tanıyan seçenekler yaratılmalıdır. Girişimleri engellenen, eleştirilen ve cezalandırılan çocuk yanlış bir şey yaptığına inanarak suçluluk duygusu edinebilir.
Vygotsky, Sosyokültürel Gelişim Kuramı’nda 4-6 yaş çocuğunu Benmerkezci Konuşma Dönemi’nde inceler. Çocuk bu dönemde bir problemi çözerken kendi kendine nasıl yapacağını anlatır.
Bilişsel Gelişim Dönemleri’ni inceleyen Piaget, 2-7 yaş arasındaki çocuğun İşlem Öncesi Dönem‘de olduğunu söyler. Bu dönemde çocuk bir etkinlik içinde sadece tek bir ana, genelde sona odaklanır. Sınıflandırma tek yönlüdür. Nesnelerin ve olayların görünüşlerine odaklanırlar. Örneğin beşe bölünmüş bir elmanın üçe bölünmüş aynı elmadan daha büyük olduğunu düşünür.
Dönemin Özellikleri
Çocuklar bu dönemde yeni bir dönemece girerler. Toplumun kurallarına uymayı ve sınırları öğrenirler. Kural koymak kadar, şefkatle yaklaşmak da çok önemlidir ve aradaki dengeyi korumak gerekir. Bu dönemde yalan söyleme de sıkça görülebilir; hayali arkadaşlar, canavarlar, hayaletler görülür. Bu yaşlarda normal olsa da, ilerleyen yaşlarda devam etmesi durumunda bir uzmandan yardım alınması gerekebilir.
İyi-kötü kavramları bu dönemde oluşmaya ve oturmaya başlar. Çocuk için iyi-kötü, ebeveynleri ne derse odur. Bu yüzden bu dönemde çocuklara iyi ve kötüyü güzelce anlatmak ve tanıtmak gereklidir.
Gerçek anlamda arkadaşlık ilişkileri kurma bu dönemde başlar. Genelde yakın arkadaşlar aynı cinsiyetten seçilir. Grup halinde oyun oynayabilirler. Öğretmenine ilgi ve hayranlık duyar ve kendini beğendirmek ister. Aile büyüklerine yaramazlık yapabilir ve ebeveynlerini kendine örnek edinir.
Okul Dönemi
Bu dönemde en önemli gelişme çocuğun okula başlamasıdır. İlk kez anne ve babadan ayrılma duygusunu yaşayacağı için ona biraz zaman vermeli ve ayrılık endişesinin tamamlanması beklenmelidir. Bu bir süreçtir ve zamanla çocuk buna alışır. Bu sürecin nasıl geçeceği ise ebeveynlerin tutumuna da bağlıdır.
Anaokulunda oyunla geçen derslerden sonra, 40-45 dakika bir sınıfta oturup ders dinlemek çocuklar için sıkıcı olabilir ve dikkatlerini toplamakta sıkıntı yaşayabilirler. Okuldan gelen çocuğun hemen ödev yapmasını dayatmaktansa biraz serbest zaman geçirmesine izin verilebilir.
Sorumluluk kavramını öğretmek ve sorumluluk duygusu kazandırmak için ebeveynlere önemli görevler düşmektedir. Oda toplama, ödev yapma gibi kendine ait sorumlulukları çocuğun bu dönemde öğrenmesi ve uygulaması gerekir. Bakımını yapmaya başlaması, tuvalet kazanımının tamamlanması ve düzene girmesi, diş fırçalaması, kendi kendine giyinmesi ve ayakkabılarını bağlamayı öğrenmesi bu dönemde gerçekleşir.
Ailelere Öneriler
4-6 yaş dönemi, çocuğun erişkin bir bireymiş gibi davranış sergilemeye başladığı, sorumluluk aldığı, öz bakımını gerçekleştirdiği ve okula başladığı dönemdir. Bu dönemde ebeveynlerin çocuğu desteklemesi, motive etmesi, sorulan sorulara sabırla açıklayıcı ve yaşına uygun cevaplar vermesi ve çocuğun yanlış yaptığı durumlarda doğrunun gösterilmesi önemlidir.