Camdan Çocuk (Glass Child) olmak, sosyal medyada viral olmasından sonra hayatımıza girmiş ve üzerine çeşitli araştırmalar yapılmaya başlanmış bir terimdir. Camdan çocuklar, özel ihtiyaçlara sahip olan çocukların kardeşlerine verilen isimdir. Bu özel ihtiyaçların içerisinde otizm, kronik sağlık problemleri, öğrenme güçlüğü, zihinsel engel ve psikolojik problemler örnek olarak gösterilebilir. Bu tarz problemlere sahip olan çocukların kardeşleri, ebeveynlerinin bütün ilgi ve enerjisi doğal olarak kardeşlerine aktarıldığı için, kendilerini görünmez hissetme eğilimine sahip olabilirler.
Terim ilk defa Alicia Maples’ın 2010 yılında yaptığı TEDx konuşmasında ortaya atılmıştır. Maples, otizm spektrumundaki kardeşinin özel ihtiyaçlarından dolayı çocukluğu boyunca ailesi tarafından bilinçli olmadan ihmal edildiğinden bahseder. Kendisi gibi yetişmek durumunda kalmış çocuklara “camdan çocuk” (glass child) ismini vermektedir. Konuşmasında camdan çocuklara bu ismi onların kırılgan bir yapıya sahip olmalarından dolayı değil, ailelerinin bu çocuklara bakıp da bu çocukların sorunlarını görememesinden, yani bir nevi onları ihmal etmesinden dolayı verdiğini açıklar. Maples konuşmasında bu terimi “ebeveynlerimiz kardeşlerimizin ihtiyaçlarıyla o kadar meşgul ki bize baktıklarında sanki camdan yapılmışız gibi tamamen göz ardı ederler” şeklinde özetler.
Özel ihtiyaçlara sahip çocukların bu ihtiyaçlarını giderebilmek adına ebeveynler, sağlıklı çocuklarına harcadıklarından daha çok efor ve kaynak harcamak zorundadırlar. Bu da, sağlıklı kardeşlerin istemeden de olsa ihmal edilmesiyle sonuçlanabilmektedir. Araştırmalara göre çocuklar, bu tarz bir ortamda büyürken git gide kendi ihtiyaçlarını dillendirmekten uzaklaşmaya başlayabilmektedirler. Çünkü, ebeveynlerin özel ihtiyaçlara sahip olan kardeşle ne kadar “meşgul” olduğunu gördükçe ailelerini kendi ihtiyaçlarıyla daha da “meşgul” etmekten kaçınmaya başlamaktadırlar. Bir nevi, ebeveynlerinin “işini kolaylaştırmaları” gerektiği ve bütün görevlerinin bu olduğu gibi bir inanca kapılabilmektedirler. Camdan Çocuklarda bu durum, kardeşleri daha zor ve daha acil ihtiyaçlara sahip olduğu için, kendi ihtiyaçları ikinci plandaymış gibi düşünmelerine sebebiyet verebilmekte. Bu da çocuğun yalnızlaşmasına, ihtiyaçlarının karşılanmamasına, ebeveynlerle gerekli bağlanmanın sağlanamamasına ve çocuğun psikolojik sorunlar geliştirmesine sebep olabilmektedir.
Maples konuşmasında, Camdan Çocuklar’a nasıl oldukları sorulduğunda bile kendi ihtiyaç ve sorunlarıyla ebeveynlerine yük olmak istemedikleri için her koşulda iyi olduklarını söyleme eğilimi gösterebildiklerini belirtiyor. Kendi deneyimini anlatan Maples, bu durumu şu sözlerle özetliyor: “Kardeşim David öldüğünde neredeyse 11 yaşındaydım. Hayatımda ilk kez intihar etmeyi planlamaya başladım ama bunu planladığımı hiç kimse bilmiyordu. Hiç kimsenin benim ne kadar çok ölmek istediğimi anlaması mümkün değildi çünkü bunu gizliyordum, çünkü bunu gizlemem gerektiğini ve aileme söyleyerek yük olmamam gerektiğini düşünmek yine benim görevimdi.” Araştırmalar, Camdan Çocuklar’da da böyle düşüncelerin olabildiğini kanıtlar niteliktedir.
Camdan Çocuk Olmak, Çocuğunuz Psikolojisini Nasıl Etkiler?
Her kardeşi özel ihtiyaçlara sahip olan çocuk bir Camdan Çocuk’a dönüşmemek ve aynı etkileri yaşamamakla beraber, yapılan araştırmalar ortak olarak gözlemlenebilecek bazı etkileri ortaya koymaktadır. Yapılan araştırmalar, Camdan Çocukların kendi problemleriyle tek başlarına başa çıkmaya çalıştıklarını ve ebeveynlerden yardım istememeye eğilimli olduklarını göstermektedir. Ek olarak, eğer Camdan Çocuk olan kardeş büyük kardeşse, olumsuz psikolojik etkileri göstermeye daha yatkın olabilmektedir. Bir başka araştırmada Camdan Çocuk olan kardeşlerin iyi ikili ilişkiler kurma, okulla sağlıklı ilişki kurma ve boş zamanlarını verimli değerlendirme yetisi gibi belli başlı özelliklerde sıkıntı yaşadıklarını göstermektedir.
Araştırmalara göre, eğer kardeşi özel ihtiyaçlara sahip olan bir çocuk anksiyete ve depresyon semptomları gösteriyorsa, çekingen, asi ve öfkeli davranıyorsa, okul başarısı düştüyse, dikkat çekmek için çeşitli olağan dışı davranışlar sergiliyorsa ek bir psikolojik desteğe ihtiyaç duyuyor olabilir.
Psikolojik Etkileri Engellemek İçin Tavsiyeler
Bu kardeşler, ebeveynin göstereceği fazla çaba ve ilgi ile Camdan Çocuk olmanın getirdiği psikolojik etkiler ve zorluklarla mücadele etmeyi başarabilir. Kardeş Destekleme Projesi (Sibling Support Project) müdürü Emily Holl, bu etkileri engellemek için belli başlı yollar olduğundan bahsetmektedir.
Her şeyden önce bu çocuklara, özel ihtiyaçlara sahip olan kardeşlerinin durumu açıkça ve onların anlayabileceği bir şekilde anlatılabilir. Çocuklar, üzerine konuşulmasa bile genelde kardeşlerinin özel ihtiyaçları olduğunun bilincindedirler. Onlarla kurulan açık iletişim, kendilerinin de göz ardı edilmediğini ve bu ailenin bir parçası olarak sürece dahil edildiklerini onlara hissettirecektir.
Holl’a göre bu çocukların en büyük eksikliği aslında aileleriyle yeterince vakit geçiremiyor olmaktan kaynaklanmaktadır. Çocuk ile özel ihtiyaçları olan kardeşten bağımsız bir şekilde kaliteli ve baş başa zaman geçirmek, çocuğun göz ardı edilmediğini anlamasına yardımcı olabilir. Çocuk ile oyunlar oynamak, beraber TV izlemek, sohbet etmek veya birlikte kitap okumak, kaliteli zaman geçirmeyi sağlayabilir.
Çocukların, özel ihtiyaçları olan kardeşlere sahip başka çocuklarla tanışıp kaynaşması, Holl’a göre negatif etkileri hafifletebilecek bir başka yöntem. Camdan Çocuklardaki en büyük sorun, kendilerini ailelerinden ve çevrelerinden izole ediyor olmalarıdır. Bu sorunun etkileri, kendileriyle benzer deneyimlere sahip çocuklarla kaynaşıp yalnız olmadıklarını görmeleriyle hafifleyebilir.
Son olarak, çocukları dinlemek, anlamak ve hislerini onaylamak da bu etkilerin azalmasını sağlayabilir. Araştırmalar Camdan Çocukların empati duygusu gelişmiş ve sorunlarını içselleştirmeye müsait çocuklar olduklarını göstermektedir. Bu çocuklar, özel ihtiyaçlara sahip kardeşlerinin sorunlarını da içselleştirme davranışı gösterebilirler. Yetişkinlerin sahip oldukları başa çıkma becerilerine henüz sahip olmadıkları için, ebeveynlerin kendilerini görüp duygularını paylaşabilecekleri bir alan yaratması önemlidir. Böylelikle, böylesi bir stres ile baş etmeleri daha da kolaylaşabilir.
Nilsu Yıldırım | Psikolog
Referanslar
- Deavin, A., Greasley, P., & Dixon, C. (2018). Children’s perspectives on living with a sibling with a chronic illness. Pediatrics, 142(2).
- Vermaes, I. P., Van Susante, A. M., & van Bakel, H. J. (2012). Psychological functioning of siblings in families of children with chronic health conditions: A meta-analysis. Journal of pediatric psychology, 37(2), 166-184.
- Goudie, A., Havercamp, S., Jamieson, B., & Sahr, T. (2013). Assessing functional impairment in siblings living with children with disability. Pediatrics, 132(2), e476-e483.
- Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health (Copyright © 2014 American Academy of Pediatrics)