Empati, kişinin kendisini bir başkasının yerine koyarak o kişinin bilinci doğrultusunda bazı duygu ve düşünceleri hissetmesidir. Türk Dil Kurumu sözlüğünde duygudaşlık olarak geçer. Kişiler arasında empati kavramı büyük önem taşır. Sosyal ilişkilerin daha sağlıklı ve verimli olması için bilinçli ya da bilinçsiz bir şekilde empati yapılır. Birey içinde bulunduğu toplumda birçok sebepten dolayı bilinçsiz olarak empati duygularını harekete geçirebilir. Gördüğü reklam filmlerinde, dizilerde, filmlerde ve videolardaki canlıların yerine kendini koyup oradaki canlıların hissettikleri duygu ve heyecanı yaşayabilir.
Nörobilim Çerçevesinden Bakış
Empati farklı alanların araştırma konusu olmuştur. Nörobilim uzmanları tarafından yapılan araştırmalar sonucu empati yaparken insan beyninde özel nöronların (sinir hücresi) aktif olduğu bulunmuştur. Bu nöronlara ayna nöron adı verilmiştir. Ayna nöronlar insan zihninde başka insanların deneyim ve duygularını istem dışı hissetmeyi sağlayan nöronlardır.
Yapılan araştırmalarda insanlara güçlü duygular içeren (öfke, korku, coşku ve üzüntü gibi) fotoğraflar gösterildiğinde yüz kaslarında da benzer duygular içeren uyarılar görülmüştür. Çoğunlukla şiddet dolu bir fotoğraf görüldüğünde kaşlar çatılır ya da alın kasları gerilir.
Günümüzde ayna nöronları ve empatiyi bağdaştıran birçok çalışma ve kaynak bulunmaktadır. Bu çalışmaların disiplinler arası çalışmalar olması da ne kadar çok yönlü olduğunun göstergesidir. Empati yaptığımız insanla ayna nöronlarımız ortak bir şekilde çalışıyor. Karşımızdaki insan esnediğinde neden biz de esneriz hiç düşündün mü?
En büyük insan, kendini en çok sayıda insanın yerine koyabilendir.
Jane Addams
Empatiyle hayatımızın birçok alanında karşılaşırız. Günlük hayatımızdaki özel ilişkilerimizde, iş hayatımızda hatta politikada bile bizim nasıl davranmamız gerektiği hakkında büyük ipuçları taşır. Kendimizi işveren olarak düşünürsek yanımızda çalışan insanların iş saatleri içerisindeki duygu durumlarını anlamamız da bizi onlara karşı nasıl bir tutum sergilememiz gerektiği hakkında bilgi verir. Bu bilgileri benimsememiz çalışanlarımızın verimliliği ve psikolojik sağlıkları adına yorum yapmamıza yardımcı olur. Örgütsel bağlılık, iş tatmini ve çalışanın aidiyet duygusu gibi terimleri anlamamız için küçük bilgiler edinebiliriz. Tabii ortada büyük bir sorun varsa ya da genel bir gözlem ve rapor çıkarılmak isteniyorsa endüstriyel psikolojiden yardım alınması daha sağlıklı ve objektif olur. Örgütsel bağlık, iş tatmini ve aidiyet duygusu gibi endüstriyel psikolojiye konu olan terimlerin ölçümlerinin yapılması için özel testler vardır bu bilgiyi de unutmamak gerekir.
Birini suçlamak üzere ileri uzattığın elinin üç parmağının seni gösterdiğini unutma!
Friedrich Nietzsche
Empatinin Sınırı
Empati yaparken dikkat edilmesi gereken önemli bir husus vardır. Bu önemli husus karşındakini yargılamamaktır. İnsanlar empati yaparken önce karşısındaki insanı anlamaya çalışır, hisseder ve çözüm üretilmesi gereken bir durum varsa çözüm üretmeye çalışır. Çözüm üretme aşamasında yargılama davranışında bulunmamaya dikkat etmek gerekir. İyi ya da kötü sonuçlara varmamak, kesin bilgi edinildiği yargısına varılmamak sağlıklı bir empatinin mihenk taşlarındandır. Günlük hayatımızda karşımızdaki kişiyle konuşmadan ve onu dinlemeden onun gerçekten ne hissettiğini anlamak, düşüncelerini özümsemek gerçekten imkansız denilecek kadar zordur. Hatta karşındaki insana empati yaparken, empati yaptığın insanın özel alanına girdiğinizi savunan araştırmacılar da vardır.
“Başkasıyla olan ilişkimiz, elbet onu anlamayı istemektir; ama bu ilişki anlamayı aşar” (Levinas, 2005, s.80). Bence bu cümlede bahsedilen “ilişkiyi aşma” karşımızdakini tam olarak anlamış olduğumuz hissine kapılmamızdan bahsediyor. Empati yaptığın esnada kendi sınırlarının da farkında olman bu konudaki olmazsa olmazlardandır. İletişim kurduğun kişinin hislerini elbette tahmin edebilirsin fakat onun bu konulardaki deneyimlerini bilmediğin için tam olarak anlaman oldukça zordur. Bu sebeplerden dolayı ilişkilerinde karşımızdaki insanın sana ne hissettirdiğine ve onun hissettiğine dikkat etmen gerekir.
Gökçe Ergür | Psikolog
Kaynak ve İleri Okuma
- Başer, D., Kırlıoğlu, M., Kalaycı Kırlıoğlu, H. (2019). Empati Kavramına Bauman Çerçevesinden Bir Bakış. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13 (19), 2321-2344. DOI:10.26466/opus.570549