Batı psikolojisinde şefkat, başkalarının yaşadığı acılar karşısında geliştirdiği duygudur. Budist temelli psikolojide ise bireyin kendi sıkıntılarında da gösterdiği duygudur. Buradan hareketle öz şefkat, bireyin olumsuz deneyimleri sonucunda hislerine şeffaf ve duyarlı olmasını, bu olumsuzluklar karşısında çıkan acıyı azaltma çabasına ve benliğine sevecenlikle yaklaşmasını içerir (akt. Alaloğlu, 2020). Vatan’a (2019) göre “gözlemleyen özün acı çeken öze gösterdiği sevecen ve koşulsuz ilgi öz şefkattir.”
Öz şefkat, acı veren hislerden kaçmak yerine bu hisleri şefkatle ve anlayışla ele almak için kullanılan stratejiler olarak düşünülebilir (akt. Arslan ve ark, 2012). Öz yatıştırma ve öz cesaretlendirme gibi yollar, kişinin kendi acısına dokunması ve bu dokunuşun merhem etkisi göstermesiyle yaşamına devam etmesini sağlamaktadır (Vatan, 2019). Öz şefkat, çaresiz bir kabullenişin ötesinde uygun olan davranışların sabırla gerçekleştirilmesi; bencilce bir yaklaşım değil de bireyin tüm insanlar için şefkatin hak edildiğini içermesidir (akt. Alaloğlu, 2020).
Öz şefkati iyi olan kişiler yaşadıkları problemleri, olumsuzlukları ve kendilerinde hissettikleri eksiklikleri bilir ama kendisine karşı kötü bir tutum seçmek yerine kendisine şefkat ve anlayış gösterir. Bu sayede öz şefkat olumsuzluklara tampon olup kişinin kendisine olumlu duygular beslemesine yardımcı olur (akt. Arslan ve ark, 2012).
Öz şefkat üç boyuttan oluşmaktadır: öz sevecenlik, paylaşımların bilincinde olma ve farkındalık ( akt. Kıcalı, 2015).
Öz Sevecenlik
Öz sevecenlik; bireyin yaşamış olduğu ve kişiliğinde hissettiği olumsuzlukları, yapmış olduğu hataları sonucunda kendisine karşı anlayışlı, sıcak ve kabullenici olmasını içerir (akt. Kıcalı, 2015). Kişinin kendisine de arkadaşına kullanacağı olumlu dili kullanmasıdır. Hissettiği başarısızlık, eksiklik ve yapmış olduğu hatalar sonucunda kendisine kötü davranmayan kişi, kendisinin başkalarıyla benzer olduğunu ve başkaları gibi kusur işleyebileceğini bilir (akt. Kıcalı, 2015).
Paylaşımların Bilincinde Olma
Paylaşımların bilincinde olma, yaşanılan olumsuzlukların herkesin yaşayabileceğinin düşünülmesini içerir (akt. Kıcalı, 2015). Hayatın sıkıntılar bulundurduğunu bilmek ve diğer insanların da bunları deneyimleyebileceğini anlamaktır. Öte yandan; bu boyut herkesin hata yapabileceğini ve kusurlu olabileceğini göz önünde bulundurarak hiç kimsenin mükemmel olmadığına vurgu yapar.
Farkındalık
Farkındalık, bireyin sıkıntılı duygu ve düşüncelerini bilmesini, anlamasını ve bunları sağlıklı şekilde ele almasını içerir. İçinde bulunulan sıkıntılı his ve düşüncelerle fazlaca bütünleşme, bireyin olumsuz benlik algısını gerçek olarak görmesine neden olabilir (akt. Kıcalı, 2015).
Öz Şefkatli Farkındalık Nedir?
Öz şefkatli farkındalık çalışmaları kişinin utanç hissiyle olan bağını değiştirmesinde fayda sağlamaktadır. Utanç, sevilmeye değer biri olmadığımız inanışıdır. Bu nedenle onaylanmayacağını bildiğimiz düşünceleri ve duyguları saklarız. Bu noktada öz şefkat, edinilen farkındalıkla, tüm benliğimizi, sevilmeye duyduğumuz ihtiyacı ve yaşadığımız utancı insan olmanın bir parçası olduğunu söylemektedir (Selvili Çarmıklı, Z., 2018). Yaşanan tüm olumlu ve olumsuz deneyimler karşısında ortaya konan öz şefkat, duygu düzenlemeyi, psikolojik iyi oluşu ve iyilik halini olumlu etkilemektedir (Vatan, 2019).
Öz Şefkat ile İlgili Araştırmalar
Öz şefkat ve iyi oluş ilişkisini öğrenmek isteyen 79 çalışmanın bulunduğu bir meta-analiz çalışmasında, bu iki kavram arasında anlamlı bir korelasyon olduğu bulunmuştur (akt. Yüzbaşı ve Künüroğlu, 2020). Öz şefkati yüksek kişiler kendileriyle ilgili şiddetli olumsuz duygu ve düşüncelere sahip olmadıkları için psikolojik olarak öz şefkati düşük kişilerden daha sağlıklı olabilirler (akt. Arslan ve ark, 2012).
Literatür gösteriyor ki, öz şefkati iyi olan kişilerin beden memnuniyetleri, mutluluk seviyeleri ve yaşam doyumları yüksektir (akt. Yüzbaşı ve Künüroğlu, 2020). Yapılan çalışmalar öz şefkatin, üniversite öğrencilerinin ders başarısızlıklarıyla baş etmesinde ve üniversiteye adaptasyon göstermelerinde de etkili olduğunu ortaya koymuştur (akt. Bayar, 2016).
Sonuçta kişiler hayatlarını devam ettirdikleri sürece olumsuzluklara ve başarısızlıklara şahit olacaklardır. Önemli olan bunlar yaşanırken, kişinin sakin kalması ve zararsız şekilde üstesinden gelebilmesidir. Bunun için de kişilerin öz şefkatlerini arttırmaları gerekir (akt. Arslan ve ark, 2012). Bir beceri olarak görülen öz şefkatin her zaman geliştirilebileceği düşünülür (Vatan, S., 2019).
Canan Gürler | Psikolog
Kaynaklar
- Alaloğlu, G. (2020). Mükemmelliyetçilik, Kendini Sabotaj, Öz Şefkat ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
- Arslan. C., Deniz, E., İzmirli, M. ve Özyeşil. Z. (2012). Öz-Anlayış, Yaşam Doyumu, Negatif ve Pozitif Duygu: Türk ve Diğer Ülke Üniversite Öğrencileri Arasında Bir Karşılaştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 428-446.
- Bayar, Ö. (2016). Üniversite Öğrencilerinde Öz-Şefkatin Yordayıcıları Olarak Bağlanma Tarzı ve Algılanan Sosyal Destek. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
- Kıcalı, Ü. (2015). Öz Şefkat ve Tekrarlayıcı Düşünmenin Olumsuz Duygulanım ve Depresyon ile İlişkilerinin İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
- Selvili Çarmıklı, Z. (2018). Pembe Fili Düşünme. Psychologies Dergisi, syf. 36.
- Vatan, S. (2019). Duygu Düzenlemenin Şahdamarı: Öz-Şefkat. Pivolka, 9 (31).
- Vural Yüzbaşı, D. ve Künüroğlu, F. (2020). Öz-Şefkat, Sağlıklı Yaşlanma ve Öz-Şefkate İlişkin Müdahale Programları. Nesne, 8 (16), 143-157.